Banki nie mogą żądać wynagrodzenia za korzystanie z kapitału – opinia Rzecznika Generalnego TSUE
16 lutego 2023 r. Rzecznik Generalny Anthony Michael Collins przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości UE opinię dotyczącą postępowania C-520/21, które toczy się przed Trybunałem w przedmiocie pytania prejudycjalnego polskiego sądu.
Czego dotyczy postępowanie C-520/21?
W postępowaniu C-520/21 biorą udział także Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Finansowy, Prokurator Prokuratury Rejonowej Warszawa-Śródmieście w Warszawie oraz Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego jako organy państwowe zaangażowane w sprawy kredytów frankowych.
Pytanie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie sprowadza się do oceny pod kątem zgodności z prawem UE kwestii dopuszczalności dochodzenia przez banki od konsumentów oraz przez konsumentów od banków dodatkowych należności – innych niż zwrot wzajemnie spełnionych świadczeń – po stwierdzeniu nieważności umowy frankowej.
Takie dodatkowe świadczenia mogłyby przysługiwać np. z tytułu tego, że:
• spełniający świadczenie pieniężne został czasowo pozbawiony możliwości korzystania ze swoich pieniędzy, przez co utracił możliwość zainwestowania ich i osiągnięcia dzięki temu korzyści,
• spełniający świadczenie pieniężne poniósł koszty obsługi umowy kredytu przekazania pieniędzy drugiej stronie,
• otrzymujący świadczenie pieniężne odniósł korzyść polegającą na tym, że mógł czasowo korzystać z cudzych pieniędzy, w tym mógł je zainwestować i dzięki temu uzyskać korzyści,
• otrzymujący świadczenie pieniężne czasowo miał możliwość korzystania z cudzych pieniędzy nieodpłatnie, co byłoby niemożliwe w warunkach rynkowych,
• wartość nabywcza pieniędzy spadła na skutek upływu czasu, co oznacza realną stratę dla spełniającego świadczenie pieniężne,
• czasowe udostępnienie pieniędzy do korzystania może zostać potraktowane jako spełnienie usługi, za którą spełniający świadczenie pieniężne nie otrzymał wynagrodzenia”.
Są to argumenty, które banki podnoszą w procesach wytaczanych frankowiczom, w których żądają m.in. wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kapitału.
Czym jest opinia Rzecznika Generalnego TSUE?
Rzecznicy generalni to osoby, które oprócz sędziów wchodzą w skład Trybunału Sprawiedliwości UE. Zadaniem rzeczników generalnych TSUE jest przede wszystkim wydawanie opinii w przedmiocie sposobu rozpoznawania spraw, która wpłynęły do Trybunału. Opinia rzecznika jest wymagana wówczas, gdy TSUE uzna, że określone postępowanie dotyczy nowego zagadnienia prawnego.
Zaznaczyć trzeba, że opinia Rzecznika Generalnego nie jest jeszcze orzeczeniem i nie jest wiążąca dla TSUE, który będzie wydawał wyrok w sprawie C-520/21.
Jednakże jej treść, oparta na doświadczeniu rzecznika generalnego i analizie dotychczasowego orzecznictwa TSUE, pokazuje kierunek, który może przybrać rozstrzygnięcie TSUE. Jest to kierunek w pełni prokonsumencki.
Banki nie mogą żądać wynagrodzenia za korzystanie z kapitału
Rzecznik Generalny nie pozostawia w swojej opinii wątpliwości, że w przypadku uznania, iż umowa kredytu zawarta przez konsumenta i bank jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank, oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie tej umowy oraz zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, nie może w następstwie takiego uznania domagać się od konsumenta także dodatkowych świadczeń.
Taka sytuacja pozbawiałaby dyrektywę 93/13 jej skuteczności (effet utile) i doprowadziła do rezultatu niezgodnego z przyświecającymi jej celami.
Rzecznik Generalny odniósł się do kwestii tzw. skutku zniechęcającego przedsiębiorcę przed dalszym naruszaniem praw konsumentów. Gdyby przyznać bankowi, którego nieuczciwe działania doprowadziły do nieważności umowy, wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, bank nie byłby zniechęcony do stosowania nieuczciwych warunków w swoich umowach kredytu zawieranych z konsumentami.
W takiej sytuacji mogłoby się nawet okazać, że narzucanie konsumentom nieuczciwych warunków będzie dla banku opłacalne. Co najmniej natomiast nastąpiłoby wówczas znaczne zmniejszenie ryzyka gospodarczego, na jakie bank byłby narażony w wyniku takiego działania.
Rzecznik dostrzegł analogię do kwestii zakazu zmiany i uzupełniania niedozwolonych postanowień przez sądy. W tym zakresie powołany został wyrok TSUE z 14 czerwca 2012 r. w sprawie Banco Español de Crédito, C‑618/10. TSUE orzekł w nim, że gdyby sądy krajowe mogły zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to korzystanie z takiego uprawnienia mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13.
Przedsiębiorcy nadal byliby zachęcani do stosowania nieuczciwych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to umowa mogłaby zostać uzupełniona przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców.
Tego rodzaju uprawnienie mogłoby zatem przyczynić się do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania nieuczciwych warunków wobec konsumentów.
Frankowiczom przysługują od banków dodatkowe świadczenia
Natomiast z odwrotną sytuacją mamy do czynienia w przypadku roszczeń konsumentów przeciwko bankom. Konsument może bowiem w ocenie Rzecznika Generalnego domagać się nie tylko zwrotu wpłaconych na podstawie nieważnej umowy frankowej środków, lecz również wynagrodzenia za korzystanie przez bank z jego kapitału, tj. z części miesięcznych rat kredytu, które konsument zapłacił w toku wykonywania umowy.
Taka możliwość wynikająca z przepisów krajowych o bezpodstawnym wzbogaceniu nie podważa skuteczności (effet utile) dyrektywy 93/13. Wręcz przeciwnie – istnienie takiej możliwości może zachęcać kredytobiorców do wykonywania praw przysługujących im na podstawie tej dyrektywy jako konsumentom, a jednocześnie odstraszać banki od włączania do swoich umów nieuczciwych warunków – stwierdził Rzecznik Generalny TSUE.
Opinia Rzecznika Generalnego TSUE jest zatem niezwykle korzystna dla frankowiczów toczących spory z bankami, w szczególności dla tych, którzy zostali pozwani przez bank żądający zapłaty kwoty znacznie przewyższającej wysokość udostępnionego kapitału.
Ostateczne stanowisko Trybunału Sprawiedliwości UE zostanie jednak przedstawione w wyroku, który zapadnie w sprawie C-520/21.
Piotr R. Graczyk
adwokat