Ochrona konsumenta i jego wola priorytetowa w sprawach frankowych – wyrok TSUE z 16 marca 2023 r. w sprawie C-6/22
W orzeczeniu z 16 marca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości UE po raz kolejny zajął się kwestią związaną z kredytami frankowymi, udzielając odpowiedzi na pytania prejudycjalne polskiego sądu.
Przedmiotem analizy były ewentualne skutki stwierdzenia nieważności umowy i ich ocena pod kątem interesów konsumenta. Pierwsze z przedstawionych Trybunałowi zagadnień dotyczyło zakresu obowiązywania ochrony konsumentów i to, czy stosuje się ją na etapie wzajemnych rozliczeń między kredytobiorcą a bankiem już po unieważnieniu umowy frankowej.
Wyrok TSUE z 16.03.2023 r.
TSUE nie pozostawił wątpliwości co do tego, że rozliczenie świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy frankowej nie może podważać ochrony konsumenta wynikającej z systemu ustanowionego w dyrektywie 93/13.
Trybunał stwierdził, że w wypadku unieważnienia umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą ze względu na nieuczciwy charakter jednego z jej warunków, wprawdzie to do państwa członkowskiego należy uregulowanie w prawie krajowym skutków tego unieważnienia, jednakże musi się to odbywać z poszanowaniem ochrony przyznanej konsumentowi przez tę dyrektywę.
TSUE zwrócił uwagę, że konieczne jest zagwarantowanie przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument ten znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku.
Wyklucza to zatem sytuację, w której dochodziłoby do podziału strat wynikających z tego unieważnienia w częściach równych pomiędzy kredytobiorcę, a bank. Doszłoby bowiem do zniweczenia skutku zniechęcającego przedsiębiorcę do stosowania nieuczciwych postanowień umownych, który jest jednym z celów dyrektywy.
Sąd krajowy a frankowicze
Trybunał Sprawiedliwości uznał także, że sąd krajowy nie jest uprawniony do badania sytuacji majątkowej frankowicza, który domaga się unieważnienia umowy ani do odmowy stwierdzenia nieważności, gdy konsument tego wyraźnie żąda i został poinformowany w sposób obiektywny i wyczerpujący o konsekwencjach prawnych i szczególnie szkodliwych dla niego skutkach gospodarczych. Nieważność umowy pociąga bowiem za sobą skutek w postaci roszczeń restytucyjnych ze strony banku.
Trzecie pytanie prejudycjalne odnosiło się natomiast do kwestii uprawnienia sądu krajowego do zastosowania przepisu niemającego charakteru dyspozytywnego do uzupełnienia luki, która powstanie w umowie po wyeliminowaniu z niej klauzul abuzywnych. TSUE podtrzymał w tym zakresie swoje dotychczasowe stanowisko, sprzeciwiając się tego typu działaniom.
Jednakże zwrócił uwagę, że zadaniem sądu krajowego jest w miarę możliwości stosowanie prawa krajowego w taki sposób, aby wyciągnąć wszystkie konsekwencje wynikające ze stwierdzenia abuzywności i aby osiągnąć rezultat określony w art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, to jest brak związania konsumenta nieuczciwym warunkiem.
Dotyczy to również konsekwencji, jakie należy wyciągnąć z tego stwierdzenia w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumenta. Uprawnienia sądu nie mogą jednak wykraczać poza to, co jest ściśle konieczne w celu przywrócenia równowagi na gruncie umowy między jej stronami, a tym samym ochrony konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie mogłoby spowodować unieważnienie danej umowy kredytowej.
Gdyby bowiem sąd mógł swobodnie zmieniać lub ograniczać treść nieuczciwych warunków, to uprawnienie tego rodzaju mogłoby zagrozić realizacji celów ochrony przyznanej konsumentom.
Podsumowanie
Podsumowując, z orzeczenia TSUE wynika bezsprzecznie, że stwierdzenie niedozwolonych postanowień umownych musi prowadzić do ich wyeliminowania z umowy frankowej, a wola konsumenta co do kwestii unieważnienia umowy w całości jest dla sądu wiążąca, nawet jeśli sąd uważa, że byłoby to rozwiązanie niekorzystne dla konsumenta.
Nawet w takiej sytuacji sąd rozpoznający sprawę frankową ma podejmować swoje decyzje w taki sposób, aby chronić interesy konsumentów. Ochrona praw konsumentów nie kończy się na etapie unieważnienia umowy, lecz dotyczy również wzajemnych rozliczeń stron nieważnej umowy.
Z tym rozstrzygnięciem koresponduje również zagadnienie niedopuszczalności żądania przez banki wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, co do którego wypowiedział się rzecznik generalny TSUE w opinii z 16 lutego 2023 r (link do artykułu).
Również w tym zakresie obowiązuje ochrona konsumentów i przyświecający jej dodatkowo cel zniechęcenia przedsiębiorców do zamieszczenia w umowach z konsumentami klauzul abuzywnych.
Anna Porębska
adwokat